Mâm ngũ quả là một mâm trái cây có chừng năm thứ trái cây khác nhau thường có trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt.
Thông thường là trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách. Các loại trái cây bày lên thể hiện nguyện ước của gia chủ qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp của chúng.
Cùng Mẹo vặt đó đây tìm hiểu về phong tục truyền thống tốt đẹp này nhé!
Mâm ngũ quả ngày Tết Nguyên Đán
Mỗi dịp Tết đến xuân về, trên bàn thờ mỗi gia đình Việt đều xuất hiện mâm ngũ quả. Một mâm trái cây với khoảng năm loại hoa quả khác nhau thường được bày biện trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt. Mâm ngũ quả thường được chưng, bày trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách.
Những loại trái cây này thường để thể hiện ước nguyện của gia chủ thông qua tên gọi và màu sắc cũng như cách sắp xếp chúng.
Mâm ngũ quả được trưng 5 loại trái cây khác nhau (có 5 màu sắc). Mỗi loại quả ( tên và màu sắc, hương vị của quả) sẽ có một ý nghĩ khác nhau. Tùy vào văn hóa đặc sản của vùng miền mà thể hiện sự mong muốn và khát khao một năm mới bình an, sung túc của gia chủ.
Tục này có nguồn gốc lễ Vu Lan của Đạo Phật, được nhắc trong kinh Vu-Lan-Bồn (Ullambana Sutra) có nói tới hình ảnh “trái cây 5 màu”. Từ đó xuất hiện một mâm với 5 loại quả khác nhau cùng 5 màu sắc.
Theo quan niệm nhà Phật trái cây 5 màu tượng trưng cho ngũ căn: tín (lòng tin). Tấn (ý chí kiên cường), niệm (ghi nhớ) , định ( tâm không loạn) và huệ (sáng suốt). Cho đến ngày nay, việc trưng bày mâm ngũ quả trong ngày lễ vu lan, vào dịp Tết,… vẫn được mọi người lưu truyền để trưng bày trong các dịp này. Để bày tỏ lòng biết ơn, và mong những điều may mắn sẽ đến với mình
Mâm ngũ quả miền Bắc
Đối với người Việt chúng ta, con số 5 tượng trưng cho mong muốn được ngũ phúc lâm môn:
- Phú: Giàu có, nhiều của cải
- Quý: Phẩm chất sang trọng
- Thọ: Sống lâu trăm tuổi
- Khang: Có nhiều sức khỏe
- Ninh: Cuộc sống bình an
Một mâm ngũ quả có đầy đủ các loại trái cây như: chuối xanh, bưởi, phật thủ, sung, hồng, quất cảnh, ớt, dứa,… Với màu sắc rực rỡ nhưng phải hài hòa, đảm bảo đúng theo Ngũ hành:
- Kim – màu trắng
- Mộc – màu xanh lá
- Thủy – màu đen
- Hỏa – màu đỏ
- Thổ – màu vàng
Chuối trong mâm ngũ quả được bày theo nải. Phải là chuối xanh, tượng trưng cho sự quần tụ, sum vầy, đầm ấm. Bưởi có màu vàng, tượng trưng cho sự giàu sang, may mắn.
Cũng có một số gia đình thay bưởi bằng quả phật thủ. (Tác dụng lưu giữ thần, Phật và gia tiên lưu lại trong nhà lâu hơn để phù hộ cho gia chủ).
Quả quất cảnh, quả hồng hay ớt đỏ được tô điểm xung quanh mâm hoa quả. Vì có màu đỏ, vàng rực rỡ, vô cùng đẹp mắt – biểu tượng cho sự may mắn, thành đạt. Còn quả dứa có mùi thơm đặc trưng, thể hiện mong ước về một năm mới an lành và nhiều phúc lộc.
Người miền Bắc thường bày mâm ngũ quả kiểu truyền thống là đặt nải chuối xanh ở dưới cùng để đỡ lấy toàn bộ các loại quả còn lại. Chính giữa đặt bưởi, phật thử hoặc là mãng cầu. Các loại quả khác nhau đào, hồng, quýt, táo thì đặt ở xung quanh. Ở chỗ trống thì có thể xen kẻ ớt, quất.
Mâm ngũ quả miền Trung
Dải đất miền Trung thường gặp phải thiên tai, bão lũ, hạn hán quanh năm. Nên đất đai cũng không được màu mỡ, ít cây trái. Vì vậy, mâm ngũ quả của người miền Trung rất đơn giản. Không câu nệ hình thức, có gì cúng nấy, miễn thành tâm là được. Là sự giao thoa giữa miền Bắc và miền Nam, nên thường gồm. Chuối, dừa, mãng cầu, xoài, đu đủ, sung,…
Các loại quả thường thấy trong mâm ngũ quả miền Trung là thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt, … Mâm hoa quả thường được xếp hình tháp hoặc hình long phụng với cặp dưa đặt hai bên. Ngoài ra còn có thể xếp thêm nhiều loại hoa quả khác bên cạnh.
Mâm ngũ quả miền Nam
Khác với miền Bắc có quan niệm các loại quả đều có thể bày lên mâm. Miễn sao ngâm ngũ quả trông đẹp mắt là được, kể cả bày ớt cay nóng. Thì mâm ngũ quả miền Nam lại có sự chọn lọc và kiêng cữ. Mâm này của người miền Nam không bao giờ có chuối. Vì người miền Nam cho rằng chuối có âm đọc chệch nghe giống từ “chúi”, thể hiện sự đi xuống, không ngẩng lên được.
Người miền Nam bày mâm ngũ quả theo mong muốn “Cầu sung vừa đủ xài” ước mong năm mới đủ đầy, sung túc. Tương ứng với 5 loại quả:
- Mãng cầu
- Sung
- Dừa
- Đu đủ
- Xoài
Bên cạnh đó, người miền Nam không thờ cúng một số loại trái cây có cách phát âm mang ý nghĩa không tốt như chuối (Chúi nhủi, làm ăn không phất lên được), lê (lê lết, đổ bể, dễ thất bại), cam, quýt (Quýt làm cam chịu),…
Cách trang trí mâm ngũ quả miền Nam thông dụng nhất là đặt đu đủ, dừa, xoài lên mâm trước. Do có hình dáng to và khá nặng để đỡ các loại trái khác rồi sau đó mới lần lượt bày những loại quả còn lại lên.
Cách lựa chọn trái cây tươi ngon
Mâm ngũ quả ngày Tết thường sẽ được trưng trong ngày 29, 30 tết. Vì vậy, chúng ta nên mua hoa quả từ ngày 27-28. Vì Tết kéo dài 3 ngày chính là từ mùng 1 đến mùng 3. Bạn nên chọn trái cây có độ chín vừa, không được chín quá, chọn loại quả tươi để cúng, không thâm. Hoặc bị dập nhất là chuối, mãng cầu. Vì sẽ khiến mâm ngũ quả không được đẹp, và khi trưng không được cứng cáp, và chín quá thì sẽ bị nhũn.
Dưa hấu nên chọn trái căng tròn, không bị trầy quá nhiều trên thân dưa hấu.
Chọn các quả phải còn tươi, xanh, có cuốn lá càng tốt.
Dù có sự khác nhau trong mâm ngũ quả của mỗi vùng miền. Nhưng mục đích trên hết vẫn là muốn bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên, cội nguồn. Cầu mong một năm mới an khang, hạnh phúc, đủ đầy.
Và đừng quên theo dõi Mẹo vặt đó đây để cập nhập những mẹo vặt hữu ích nhé!
